Mới đây, Chính phủ đã yêu cầu các bộ liên quan nghiên cứu những kiến nghị của Công ty Toyota Việt Nam (TMV) khi trong một văn bản vừa gửi tới Quốc hội và Chính phủ, Tổng giám đốc Akito Tachibana đã cho rằng, các nhà sản xuất ô tô sẽ chuyển sang nhập khẩu nếu các chính sách đối với ngành này không nhất quán và thiếu sự khuyến khích phát triển.

Như vậy, chỉ sau khoảng nửa năm nhận chức vụ lãnh đạo DN ô tô lớn nhất Việt Nam, cũng đúng vào thời điểm khó khăn nói chung của nền kinh tế, ông Akito Tachibana đã liên tục được đưa ra các ý kiến về những chính sách liên quan đến sự phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam không chỉ với tư cách Tổng giám đốc của liên doanh ô tô lớn và thành công nhất hiện nay, mà còn với tư cách là Chủ tịch Hiệp hội Các nhà sản xuất ô tô Việt Nam (VAMA).

Sự lo lắng của các DN ô tô nói chung, mà cụ thể là TMV trước sức ép của xe nhập khẩu khi Việt Nam thực hiện các cam kết thuế quan CEPT về mở cửa thị trường ô tô trong nước không phải là thừa.

Theo cam kết CEPT, thuế nhập khẩu ô tô nguyên chiếc sẽ giảm xuống 60% vào năm 2013 và xuống 0% vào năm 2018, đồng nghĩa với việc giá xe nhập khẩu sẽ hết sức cạnh tranh. Điều này sẽ dẫn tới hai khả năng cho sản xuất lắp ráp trong nước.

Theo đó, nếu Nhà nước có chính sách ưu tiên dòng xe chiến lược, thì dòng xe này sẽ tăng nhanh doanh số bán, đủ để mở rộng đầu tư phát triển công nghiệp phụ trợ, nâng cao tỷ lệ nội địa hoá, hạ giá thành sản xuất và nâng cao năng lực cạnh tranh của sản phẩm.

Nhờ đó, đến năm 2018, dòng xe chiến lược sản xuất lắp ráp trong nước có thể cạnh tranh được với xe nguyên chiếc nhập khẩu; giúp ngành công nghiệp phụ trợ tồn tại và phát triển sau khi thị trường mở cửa hoàn toàn (dòng xe chiến lược ở đây được các DN cho là xe 6 - 9 chỗ).

Trong trường hợp chính sách của Nhà nước không xác định rõ ưu tiên cho dòng xe chiến lược, thì với thực tế thị trường quy mô nhỏ, nhưng có rất nhiều dòng xe, nên sản lượng và doanh số của từng dòng xe sẽ rất nhỏ và phân tán. Hệ quả là, không dòng xe nào đạt được số lượng đủ lớn để khuyến khích các nhà đầu tư tập trung cho nội địa hóa tại Việt Nam, nhằm giảm thiểu chi phí.

Nếu theo hướng này, thì từ nay đến năm 2018, các dòng xe sản xuất trong nước sẽ không thể cạnh tranh được với xe nhập khẩu nguyên chiếc và Việt Nam không những không phát triển được công nghiệp ô tô và công nghiệp phụ trợ, mà còn gia tăng thâm hụt thương mại, thậm chí lên tới mức 12 tỷ USD vào năm 2025 do nhập khẩu ô tô.

Lý do mà TMV đề xuất chọn 6 - 9 chỗ là sản phẩm chiến lược tại Việt Nam là bởi dòng xe này phù hợp với nhiều gia đình; ít bị cạnh tranh hơn so với xe 1 - 5 chỗ đang được nhiều nước tập trung sản xuất và đã có những ưu đãi về thuế nhất định. Đây cũng là dòng xe rất thành công của TMV với sản phẩm cụ thể là Toyota Innova khi mức tiêu thụ lên tới 15.000 xe/năm trong thời gian qua, chiếm tới 65% sản lượng xe tiêu thụ của TMV.

Cũng bởi số lượng bán hàng tốt, mà TMV đã có một chiến lược rõ ràng về nội địa hóa trong khoảng 7 năm qua cho riêng dòng xe này, khi kêu gọi các nhà đầu tư khác vào cùng đầu tư, cung cấp linh kiện, phụ tùng cho sản xuất Innova tại Việt Nam cùng các nước khác trong hệ thống Toyota toàn cầu.

Hiện tại, Innova đã đạt tỷ lệ nội địa hóa 37% và dự kiến nâng lên 50 - 60% vào năm 2018, tương đương với mức tiêu thụ 50.000 xe/năm - con số cần thiết để xe sản xuất trong nước đủ sức cạnh tranh với xe nhập khẩu.

Nhưng sự thay đổi nhanh của các chính sách thuế liên quan (thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt dành cho dòng xe 6-9 chỗ, phí trước bạ) trong thời gian qua, đã khiến không chỉ TMV, mà cả các DN khác cũng lo ngại. Hiện doanh số bán dòng xe 6 - 9 chỗ sụt giảm nghiêm trọng, các kế hoạch đầu tư nội địa hóa cũng buộc phải hoãn lại.

Ông Akito Tachibana cho hay, những thay đổi thường xuyên trong chính sách liên quan đến sản xuất - kinh doanh ô tô thời gian qua đã khiến DN sản xuất ô tô không những gặp khó khăn trong triển khai kế hoạch sản xuất - kinh doanh ngắn hạn, mà còn khó khăn hơn trong việc hoạch định chiến lược và kế hoạch đầu tư kinh doanh dài hạn, nhất là kế hoạch nội địa hóa cho dòng xe chiến lược.

Các cơ quan chức năng, dĩ nhiên có thể lập luận rằng, sau nhiều năm ưu đãi về chính sách thuế, nhưng các nhà sản xuất ô tô chẳng đạt được những mục tiêu như mình cam kết ban đầu về nội địa hóa tại Việt Nam.

Nếu vậy, đáng trách vẫn là phía chủ nhà, bởi dù có rất nhiều các cuộc thanh kiểm tra về chuyển giá trong sản xuất ô tô do Bộ Tài chính chủ trì, nhưng tất cả kết quả đều không được công khai để dư luận biết, dù lúc đầu rất rầm rộ.

Và như thế, ô tô dù sản xuất ở đâu, cũng vẫn mang những thương hiệu nổi tiếng của Toyota, Ford hay Honda. Có chăng, chỉ Việt Nam là khó có ngành công nghiệp sản xuất ô tô, cũng như ngành công nghiệp phụ trợ như kỳ vọng.