Trước đó, vào ngày 23.11.2007, UBND TP.HCM có quyết định thí điểm thành lập thanh tra xây dựng quận – huyện và phường – xã – thị trấn (sau đây gọi chung là thanh tra xây dựng – TTXD) trên cơ sở tổ chức lại đội quản lý trật tự đô thị của 24 quận huyện và 384 phường xã.

1.559 TTXD không đạt chuẩn

Được Chính phủ và UBND TP.HCM tin tưởng và trao cho nhiều quyền để giúp chính quyền ổn định lại tình hình xây dựng đang có nhiều bất cập mà trước đó các đội trật tự đô thị đã từng bó tay. Tuy nhiên, sau gần hai năm hoạt động, lực lượng này hầu như không thực hiện chức năng thanh tra, hoặc chỉ kiểm tra xây dựng có phép hoặc không phép, chưa có chế tài để xử lý các tổ chức, cá nhân vi phạm… Q. chủ xây dựng một công trình ở Thủ Đức kể ra câu chuyện vui, có lần bị đội TTXD phường xử phạt, tuy nhiên, khi ông vặn lại thì các thanh tra này ú ớ không viện dẫn được điều luật.

Từ trong lực lượng này cũng bắt đầu phát sinh nhũng nhiễu. Đầu năm 2008, bà N.T.H. (Bình Thạnh) xây nhà ở khu dân cư Miếu Nổi. Ông V., TTXD phường 3 cho rằng căn nhà bà H. xây dựng theo giấy phép cũ là sai. Sau đó ông V. lại gợi ý bà H. đưa tiền bồi dưỡng thì sẽ giúp đỡ. Và bà H. đã đưa tổng số tiền trên 10 triệu đồng. Khi sự việc đang tiến hành thì cơ quan cảnh sát điều tra quận Bình Thạnh vào cuộc, khởi tố, bắt tạm giam ông V.

Báo cáo với Thủ tướng sau đợt kiểm tra thực tế, Thanh tra Chính phủ cho biết, tại TP.HCM lực lượng TTXD cấp quận và phường hiện nay là 2.310 người (cấp quận 585 người, cấp phường 1.725 người). Trong đó, số người đạt tiêu chuẩn chỉ có 751 người, chỉ chiếm 32,5%, còn lại không đủ chuẩn. Sở Xây dựng TP.HCM cũng thừa nhận, so với tiêu chuẩn thanh tra viên xây dựng cấp quận huyện theo quy định của Chính phủ thì trình độ năng lực của lực lượng này quá thấp, không đáp ứng được chuyên môn, nghiệp vụ, việc đào tạo đòi hỏi cần có thời gian.

Đề nghị giải tán

Theo Thanh tra Chính Phủ, TTXD ở hai cấp này hầu hết là kế thừa nguồn cán bộ của các đội, tổ tự quản trật tự đô thị trước đây nên bị hạn chế nhiều về trình độ, thậm chí có những người chưa tốt nghiệp phổ thông trung học. Một số cán bộ đã tốt nghiệp THPT nhưng lại chưa có văn bằng về chuyên môn. Muốn tuyển người có trình độ thì lương không đủ cao để giữ chân họ.

Thanh tra Chính phủ cho rằng, qua khảo sát cho thấy lực lượng thanh tra ở cấp này không thực hiện chức năng thanh tra, đặc biệt là cấp phường chỉ thực hiện kiểm tra việc xây dựng có phép hay không có phép, xây dựng có đúng với giấy phép được cấp hay không. Cho nên, về thực chất, đây chỉ là lực lượng kiểm tra về trật tự quản lý đô thị.

Để tránh được sự nhầm lẫn về tổ chức và hoạt động, Thanh tra Chính phủ đề nghị Chính phủ xem xét, bố trí lại lực lượng này theo hướng thành lập đội quản lý trật tự đô thị thuộc phòng quản lý đô thị, chuyển những cán bộ đang làm việc tại TTXD cấp huyện, cấp xã về phòng quản lý đô thị cấp huyện; đồng thời sửa đổi, bổ sung pháp lệnh xử lý vi phạm hành chính theo hướng cho phép công chức làm nhiệm vụ kiểm tra của đội trật tự đô thị có quyền xử phạt hành chính. Không quy định tổ chức TTXD quận huyện, và TTXD xã phường trong luật Thanh tra.

Tuy nhiên theo chỉ đạo mới nhất của Thủ tướng Chính phủ, sau khi hết thời gian thí điểm, UBND TP.HCM, UBND TP Hà Nội và Thanh tra Chính phủ báo cáo kết quả thực hiện và nêu lên những kiến nghị cụ thể.